ျဖစ္ရပ္ (၁)
စာသင္ခန္း တခုမွာပါ။
ျဖန္းခနဲ အသံနဲ႕အတူ သူမ လက္၀ါးတခုလံုး ပူထူသြားပါတယ္။ နာက်င္မွဳေၾကာင့္ လက္ကို ရုတ္လိုက္ခ်င္ေပမယ့္လဲ မရုတ္ရဲ။ ကိုယ့္အျပစ္ကိုယ္ သိေနတာေၾကာင့္ ၾကိမ္ခ်က္မ်ားကို အံၾကိတ္ခံေန လိုက္ရပါတယ္။
ဆရာမ က်က္ခိုင္းလိုက္တဲ့ စာကို သူမေသခ်ာ မက်က္ထားမိပါ။ တေခါက္၊ ႏွစ္ေခါက္သာ ဖတ္ထားခဲ့ပါတယ္။ အခ်က္အလက္တခ်ိဳ႕ကို မွတ္မိေနေပမယ့္ စိတ္ထဲမွာေတာ့ ၀ိုးတ၀ါးပါပဲ။ ဒါေပမယ့္ စာမရတဲ့လူေတြ မတ္တပ္ရပ္ဆိုေတာ့လဲ သူမ မရပ္မိ။ ရပ္လိုက္မိရင္ေတာ့ မတ္တပ္ရပ္ရ ရံုေလာက္နဲ႕ပဲ ျပီးသြားခဲ့မွာပါ။
အခုေတာ့ ဒီလိုမဟုတ္။ ဆရာေတြဆိုတာကလဲ တပည့္ရဲ႕ မ်က္ႏွာနဲ႕ မူဟန္ေတြကို ျမင္ရံုနဲ႕ ဖတ္တတ္သည္လားမသိ။ ခါတိုင္း ေမးေနက်မဟုတ္ပဲ ေကာက္ခါငင္ခါ ထေမးေတာ့ သူမမွာ မေရမရာ။ ေနာက္ဆံုးေတာ့ တုတ္နဲ႕ လက္၀ါးေတြ႕ကုန္ၾကပါေတာ့တယ္။
ဒီလိုနဲ႕ ေနာက္တေန႕ နံနက္ ေက်ာင္းအ၀င္ ဂိတ္၀မွာ ဆရာမေစာင့္တာမို႕ ထပ္ဆံုေတာ့၊ ဆရာမ စိတ္ဆိုးေျပသည္လား၊ မေျပေသးဘူးလား မသိတာေၾကာင့္ မရဲတရဲနဲ႕ပဲ ႏွုတ္ဆက္လိုက္မိပါတယ္။ ဆရာမက ခပ္တည္တည္ပါပဲ။ ဒီေန႕စာက်က္လာလားလို႕ ေမးပါတယ္။ က်က္လာပါတယ္လို႕ သူမကလဲ အျမန္ေျဖရပါေတာ့တယ္။ ဒီေတာ့မွ ဆရာမက သူမ ပုခံုးကို လွမ္းပုတ္လိုက္ရင္း
"ကိုယ့္ကိုကိုယ္ ဘယ္ေတာ့မွ မလိမ္နဲ႕ သမီး။ က်က္ထားတဲ့ စာေတြကို ၀ိုးတ၀ါးျဖစ္ေနရင္ revision ျပန္ျပီး ေသခ်ာရေအာင္လုပ္၊ အခ်ိန္အတိုင္းအတာတခုမွာ မရႏိုင္ေသးဘူးဆိုရင္လဲ မရဘူးေပါ့။ ျပတ္ျပတ္ သားသား ၀န္ခံရဲရမယ္။ ရသလိုလို၊ မရသလိုလိုနဲ႕ ကိုယ့္ဘာသာကိုယ္ လိမ္ေနတဲ့လူဟာ သူမ်ားေတြကိုလဲ လိမ္ေနမိတတ္တယ္၊ အမ်ားေရွ႕မွာ ဟန္ေဆာင္ေနမိတတ္တယ္။ အဲဒါဟာ သူတပါးရဲ႕ ယံုၾကည္မွုကို အလြဲသံုးစားလုပ္တာနဲ႕ အတူတူပဲ။ မေန႕ကဆိုရင္ပဲၾကည့္။ ဆရာမက မတ္တပ္ရပ္ ခိုင္းေတာ့ သမီး မရပ္ဘူးေနာ္။ တကယ္ေမးေတာ့ ဘာမွ ေရေရရာရာ မေျဖႏိုင္ဘူး။ အဲဒါ ကိုယ့္ကိုယ္ကို လိမ္တာျဖစ္သလို၊ ဆရာမကိုလဲ လိမ္တာပဲ။ ထိုင္ေနသူေတြ စာရလိမ့္မယ္ဆိုတဲ့ ဆရာမရဲ႕ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္နဲ႕ယံုၾကည္မွုကို အလြဲသံုးစားလုပ္တာပဲ။ သမီးကို ဆရာမရိုက္တာ စာမရလို႕ ရိုက္တာ မဟုတ္ဘူး။ ၀ိုးတ၀ါးလုပ္ေနလို႕ ရိုက္တာ။ ေရလယ္မွာ ေလွေမွာက္ရင္ ကမ္းတခုခုကို ေရာက္ေအာင္ ကူးရမွာပဲ သမီး။ အဲဒီကမ္းဟာ ကိုယ္သြားဖို႕ ရည္ရြယ္ထားတဲ့ ကမ္းလဲ ျဖစ္ခ်င္ျဖစ္မယ္၊ ကိုယ္ထြက္လာတဲ့ ကမ္းလဲ ျဖစ္ခ်င္ျဖစ္မယ္။ ဘယ္လိုပဲျဖစ္ျဖစ္ ကမ္းတခုခုေပၚေရာက္သြားဖို႕ကသာ အဓိကက်တယ္။ ဒီလိုအခ်ိန္မွာ ေရထဲမွာ တ၀ဲလည္လည္ လုပ္ေနလို႕ မရဘူး။ ဆရာမေျပာတာကို သမီး နားလည္လား"
ဘ၀မွာ ဘယ္ေတာ့မွ ေမ့ႏိုင္မွာ မဟုတ္တဲ့ စကားလံုးေတြပါ။
ျဖစ္ရပ္ (၂)
"သမီးဘာျဖစ္ေနတာလဲ။ ဖုန္းနားက ခြာတယ္ကို မရွိဘူး၊ ညသန္းေခါင္ေရာက္ေနျပီ။ အိပ္ေတာ့ေလ။ နက္ျဖန္ စာသြားသင္ရဦးမွာ မဟုတ္လား"
"မအိပ္ႏိုင္ေသးပါဘူး ေမေမရယ္၊ စေပါ့ေတြ ေစာင့္ေနတာ"
"ေဟ"
ေမေမက ျပဴးတူးျပဲတဲနဲ႕ သူမကို ျပန္ၾကည့္ပါတယ္။
"ေမေမၾကည့္မယ္ဆိုလဲ ၾကည့္ေလာက္ပါရဲ႕။ ကိုယ္တိုင္စာေမးပြဲ ေျဖတုန္းကေတာင္ စေပါ့ေတြကို စိတ္သိပ္မ၀င္စားတဲ့ သူမတေယာက္၊ စာသင္မိေတာ့မွပဲ တပည့္ေတ ြစာေမးပြဲေျဖခါနီးညမွာ စေပါ့ ေစာင့္ေနရတဲ့ အျဖစ္ေပကိုး"
ေမေမက သူမေဘးမွာ ၀င္ထိုင္ပါတယ္။ ျပီးေတာ့ ခပ္တိုးတိုးေမးတယ္။
"အဲဒီစေပါ့ေတြကို သမီးယံုလား" တဲ့။
ဒီတခါ ျပဴးတူးျပဲတဲ ျဖစ္သြားတာကေတာ့ သူမကိုယ္တိုင္ပါ။ တပည့္ေလးေတြက "မမ စေပါ့ရရင္ သမီးတို႕ဆီ ဖုန္းဆက္ေနာ္၊ ေစာင့္ေနမယ္"လို႕ ေျပာၾကလြန္းလို႕၊ စေပါ့ထိုင္ေစာင့္ေပးေနမိတာပါ။ ဒီစေပါ့ေတြကို ယံုသလားလို႕ ကိုယ့္ဘာသာကိုယ္ေတာင္ ျပန္မေမးမိ။
"ေသခ်ာတပ္အပ္ၾကီးေတာ့ ေျပာလို႕ မရဘူးေမေမ။ အမ်ိဳးမ်ိဳးေတာ့ ထြက္ေနတာပဲ။ ပါတာလဲရွိ၊ မပါတာလဲ ရွိမွာေပါ့"
"ေမေမေမးေနတာက အဲဒါေတြ ပါလာမယ္လို႕ သမီးယံုသလားလို႕"
"ယံုတယ္လဲ မဟုတ္ဘူးေမေမ၊ မယံုဘူးလဲ မဟုတ္ဘူး။ ဒါေပမယ့္ စာေမးပြဲေျဖခါးနီးညမွာ စေပါ့လိုက္တာေတြကေတာ့ ထံုးစံလို ျဖစ္ေနတာမို႕ သမီးလဲ လိုက္လုပ္ေနတာပါ"
"ဒါဆို သမီးစိတ္ထဲမွာ မေရမရာ ျဖစ္ေနတယ္ေပါ့"
"အဲလိုပဲ ေျပာရမယ္ထင္တယ္"
"ကိုယ္တိုင္ မေရမရာ ျဖစ္ေနတဲ့ ကိစၥေတြကို သူမ်ားေတြကို ဘာလို႕ ခ်ျပခ်င္ရတာလဲ သမီးရယ္"
"ကေလးေတြက ေစာင့္ေနၾကတယ္ ေမေမ။ သူတို႕က လိုခ်င္ေနတာကို သမီးက မေပးရင္၊ သူတို႕ ဘယ္ေက်နပ္မလဲ"
"သမီးရဲ႕ အလုပ္က သူတို႕ေက်နပ္ေအာင္ လိုက္လုပ္ျပဖို႕လား"
"ေမေမဘာကို ဆိုလိုတာလဲ"
"သမီးအလုပ္က Guide ေလ။ သူတို႕ စာေတြကို ေၾကညက္ေအာင္၊ စာေမးပြဲေအာင္ေအာင္ လမ္းညႊန္ျပင္ဆင္ေပးရတာ။ သူတို႕လိုခ်င္တာကို ျဖည့္ဆည္းေပးဖို႕ မဟုတ္ဘူး။ သူတို႕ လိုအပ္တာကို လမ္းညြန္ေပးရမွာ။ သမီး တတ္ႏိုင္သေလာက္ တႏွစ္ပတ္လံုး ဒါေတြ လုပ္ေပးခဲ့တယ္ဆိုတာ ေမေမယံုၾကည္တယ္။ ခုလို စာေမးပြဲ မေျဖခင္ညမွာ သမီးတို႕အၾကားမွာ ရွိေနရမွာကလဲ ဒီလိုယံုၾကည္ခ်က္ပဲ။ သမီးဆီမွာ ငါ့ကေလးေတြကို လိုအပ္တဲ့ ျပင္ဆင္မွဳေတြ လုပ္ေပးခဲ့ျပီးျပီဆိုတဲ့ ယံုၾကည္ခ်က္၊ သမီးရဲ႕ တပည့္ေလးေတြဆီမွာလဲ ငါတို႕ စာေမးပြဲအတြက္ လိုအပ္တဲ့ ျပင္ဆင္မွဳေတြ လုပ္ျပီးသြားျပီဆိုတဲ့ ယံုၾကည္ခ်က္။ ခုက်ေတာ့ သမီးတို႕က ဒီလိုမဟုတ္ဘူး။ တပည့္ေတြကလဲ ငါတို႕ က်က္ျပီးသေလာက္နဲ႕ ျဖစ္ပါ့မလား၊ အသစ္ထပ္က်က္ထားဖို႕ေတြမ်ား လိုမလား၊ မက်က္ထားတာေတြ ပါလာမလားလို႕ ေတြေ၀ေနတယ္။ သမီးကိုယ္တိုင္ကလဲ အဲဒီေတြေ၀မွဳေတြကို ထိန္းေက်ာင္းေပးျပီး၊ သူတို႕ယံုၾကည္ခ်က္ေတြ ရွိလာေအာင္ မလုပ္ေပးပဲ၊ စေပါ့လိုက္ေပးေနတယ္။ သမီးကိုယ္တိုင္ေတာင္ ဇေ၀ဇ၀ါ မေရမရာျဖစ္ေနတာေတြကို တပည့္ေတြကို လိုက္လုပ္ခိုင္းဖို႕ ျပင္ဆင္ေနတယ္။ အဲဒီစေပါ့ေတြ ရလာရင္ သမီးတို႕ ဘာလုပ္ၾကမလဲ။ ငါတို႕ျပင္ဆင္ထားတာေတြ ဟုတ္မဟုတ္ ျပန္ၾကည့္ၾကမယ္၊ မျပင္ထားတာေတြ ျဖစ္ေနရင္ သမီးက လိုက္အေျဖရွာမယ္၊ ဖုန္းနဲ႕ အေျဖေတြ၊ မွတ္စုေတြ ေပးမယ္။ ဟိုက ကေလးေတြက လိုက္က်က္ၾကမယ္။ ခု ဘယ္ႏွစ္နာရီ ထိုးေနျပီလဲ။ သန္းေခါင္ျဖစ္ေနျပီ။ ဒါေတြကို တညလံုး မအိပ္မေန လုပ္ၾကမယ္ဆိုရင္ သမီးတပည့္ေလးေတြ စာေမးပြဲခန္းထဲမွာ ဘာျဖစ္သြားမယ္ ထင္သလဲ။ စေပါ့ေတြ တိုးတာ၊ မတိုးတာေတာ့ မသိဘူး။ လူေတြေတာ့ အိပ္ခ်င္မူးတူးနဲ႕ ေတာင္ေရာက္ေျမာက္ေရာက္ေတြ ျဖစ္ကုန္လိမ့္မယ္။ တႏွစ္လံုး ျပင္ဆင္ထားတာေတြ ပါလာရင္ေတာင္ ေသေသခ်ာခ်ာ ေျဖႏိုင္မွာ မဟုတ္ေတာ့ဘူး။ အဲဒီ မေရမရာ အလုပ္ေတြဟာ ေရွ႕ပိုင္းမွာ ျပင္ဆင္ထားခဲ့တာေတြအားလံုးကို အလဟႆ ျဖစ္သြားေစႏိုင္တယ္ေနာ္ သမီး"
"ေမေမ ေျပာတာကို သမီး နားလည္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ကေလးေတြက သမီးကို အားကိုးေနၾကတယ္"
"ဒီလို ဆိုရင္ေတာ့ သမီးကို ညံ့တယ္လို႕ပဲ ေမေမ သတ္မွတ္ရလိမ့္မယ္"
"ရွင္"
"သူတို႕ေတြက အားကိုးခံရတာကို ဂုဏ္ယူစရာလို႕ သမီးထင္ေနလား။ သူတို႕ေတြက သမီးကို အားကိုးတယ္ ဆိုကတည္းက သူတို႕ေတြ ကိုယ့္ကိုယ္ကို ယံုၾကည္မွဳ ရွိေအာင္ သမီးက လမ္းညႊန္မေပးခဲ့လို႕ေပါ့။ ခုဆိုၾကည့္- စေပါ့လိုက္ေပးဖို႕ ဂိုက္ကို အားကိုးတယ္။ ဂိုက္က အားကိုးခံရတယ္ ဆိုျပီး၊ ကိုယ္တိုင္ေတာင္ မေရမရာ မေသမခ်ာျဖစ္ေနတဲ့ အရာေတြကို သူတို႕ကုိ ျပန္ခ်ေပးတယ္။ ကိုယ့္ကို အားကိုးခံရတယ္ဆိုျပီး၊ မေရမရာကိစၥေတြကို မသိနားမလည္သူေတြကို လိုက္လုပ္ခိုင္းတာ သိပ္အႏၱရာယ္ၾကီးတယ္ေနာ္သမီး။ ကေလးေတြ ေရွ႕ေရးထိခိုက္ သြားလိမ့္မယ္။ သမီးအလုပ္က စာေမးပြဲေအာင္ေအာင္ လမ္းညႊန္ျပရမယ့္အလုပ္၊ ျဖစ္လာႏိုင္တဲ့ အေႏွာင့္အယွက္ေတြကို ဖယ္ရွားေပး ရမယ့္အလုပ္၊ သူတို႕လမ္းမွားလိုက္ေနရင္ လမ္းမွန္ျပေပးရမယ့္အလုပ္။ မျဖစ္ႏိုင္မွန္း သိေနရက္နဲ႕ သူတို႕ေက်နပ္္ေအာင္ လိုက္လုပ္ေပးေနရမယ့္ အလုပ္မဟုတ္ဘူး။ မေရမရာကိစၥေတြေၾကာင့္ သမီးတို႕ ေရွ႕မွာ ျပင္ဆင္ထားတာေတြ အားလံုးအလဟႆျဖစ္သြားမွာကို ေမေမ သိပ္စုိးရိပ္တာပဲ"
ဘ၀မွာ အေတြးအေခၚသစ္ေလးတခ်ိဳ႕ကို ၀င္သြားေစခဲ့တဲ့ ညတညပါ။
ျဖစ္ရပ္ (၃)
"တေန႕က မ်ိဳးမ်ိဳးေျပာတဲ့ လုပ္ငန္းကိစၥကို မမၾကီး စိတ္၀င္စားတယ္။ အေသးစိတ္ ျပန္ေျပာပါဦး"
မမၾကီးေမးလာတာမို႕ လုပ္ငန္းတခုမွာ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံဖို႕ ကိစၥေတြကို အားပါးတရ ေျပာျပမိပါတယ္။ အခြင့္အလမ္းေတြ၊ အလားအလာေတြကို ေျပာျပေနတာကို မမၾကီးက စိတ္၀င္တစားနဲ႕ နားေထာင္ေပးပါတယ္။
"ဒါပဲလား ငါ့ညီမ"
အားလံုးေျပာျပီးခ်ိန္မွာ မမၾကီးက အဲလိုေျပာလိုက္ေတာ့ သူမစိတ္ထဲ တမ်ိဳးျဖစ္သြားပါတယ္။ ဘာမ်ားက်န္ခဲ့ပါလိမ့္ဆိုျပီး၊ အေျပးအလႊားဆန္းစစ္ေနမိတယ္။ မမၾကီး ဘာကို သိခ်င္တာပါလိမ့္လို႕လဲ ေတြးမိတယ္။
"အလုပ္တခုမွာ အေရးၾကီးဆံုး ထည့္သြင္းစဥ္းစားရမယ့္ risks ေတြကိုေကာ ဆန္းစစ္ျပီးျပီလား"
"ဒါကေတာ့ မမၾကီးရယ္။ အလုပ္လုပ္ရင္ေတာ့ risks ဆိုတာ ရွိမွာပဲ။ risks ကို ေၾကာက္ေနလို႕မွ မရတာ။ အခ်ိန္ကုန္ခံ ဆန္းစစ္ဖို႕ လိုလို႕လား"
"မ်ိဳးမ်ိဳး ေျပာသလိုပါပဲ။ risks ကို ေၾကာက္လို႕ မရဘူး။ risks ဆိုတာ အလုပ္တိုင္းမွာ ရွိမွာပဲ။ risks ဆိုတာကိုက မေသခ်ာ၊ မေရရာမွဳ (uncertainty) က ထြက္ေပၚလာတဲ့ အရာေတြပဲ။ ဒါေပမယ့္ risks ဆိုတာမွာ ထိန္းခ်ဳပ္လို႕ ရတာ ရွိတယ္၊ ထိန္းခ်ဳပ္လို႕ မရတာလဲ ရွိတယ္။ လက္ခံလို႕ရမယ့္ အတိုင္းအတာ ဆိုတာ ရွိသလို၊ ေရွာင္ၾကဥ္ရမယ့္ အတိုင္းအတာလဲ ရွိတယ္။ အခု မမၾကီးတို႕ စီးပြားေရး လုပ္ေနတယ္။ လုပ္ျပီဆိုကတည္းက ေစ်းကြက္နဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ မေသခ်ာ မေရရာမွဳေတြ၊ ေငြေစ်းအတက္အက်နဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ မေသခ်ာ မေရရာမွဳေတြ ၾကံဳေနရတာပဲ။ ဒီအထဲမွာမွ ဘာေတြက ကိုယ့္လုပ္ငန္းကို ၾကီးၾကီးမားမား ထိခိုက္ႏိုင္တယ္၊ ဘာေတြက နည္းနည္းေလးပဲ ထိခိုက္ႏိုင္တယ္ဆိုတာ ကြဲကြဲျပားျပား သိထားရင္ ၾကိဳတင္ျပင္ဆင္ထားလို႕ ရတာေပါ့။ လိုအပ္တဲ့ ထိန္းခ်ဳပ္မွဳေတြ စီမံထားလို႕ရတာေပါ့။ ခရီးထြက္တဲ့အခါ ျဖစ္ခ်င္ရာျဖစ္ သေဘာထားျပီး ထြက္တာထက္စာရင္ လမ္းမွာ ကားပ်က္ႏိုင္တယ္၊ ကားဘီးေပါက္ႏိုင္တယ္၊ လုယက္ခံရႏိုင္တယ္ စတဲ့ risks ေတြ ရွိႏိုင္မယ္လိ္ု႕ ၾကိဳတင္တြက္ဆထားတာက မေကာင္းဘူးလား"
"ဒါေပမယ့္ ဒီလို risks ေတြကို ေၾကာက္ျပီး ခရီးမသြားရဲေတာ့တာေကာ မျဖစ္လာႏိုင္ဘူးလား။ မ်က္ကန္းတေစၦမေၾကာက္ ဆိုတာမ်ိဳးေပါ့"
"တေစၦေၾကာက္စရာ မလိုေပမယ့္ ေခ်ာ္လဲႏိုင္တဲ့ အခြင့္အေရးပိုမ်ားတယ္ဆိုတာကိုေတာ့ ငါ့ညီမ လက္ခံ တယ္မလား"
ျငင္းလို႕ မရတာေၾကာင့္ သူမ ေခါင္းညိတ္လိုက္မိပါတယ္။
"ကဲပါ။ မမၾကီးတို႕က စကားပံုေတြနဲ႕ စကားႏိုင္လုေနၾကရမယ့္ အရြယ္ေတြမွ မဟုတ္တာ။ စကားပံုကိစၥအသာထား။ ေၾကာက္ျပီး ခရီးမသြားရဲေတာ့တာေကာ မျဖစ္ႏိုင္ဘူးလားဆိုတာနဲ႕ ပတ္သက္ျပီးေတာ့ပဲ မမၾကီး ေျပာခ်င္တယ္။ risks ကို သိတာနဲ႕ ေၾကာက္တာက မဆိုင္ဘူး မ်ိဳးမ်ိဳး။ risks ကို သိလာတဲ့အခါ ဒါဟာ ဘယ္အတိုင္းအတာအထိ ထိန္းခ်ဳပ္မွဳ၊ ျပင္ဆင္မွဳ လုပ္လို႕ရမလဲဆိုတာကို သိလာႏိုင္တယ္။ ဥပမာ- ကားပ်က္ႏိုင္တဲ့ risks ကို ထည့္သြင္းစဥ္းစားထားရင္၊ မသြားခင္ကတည္းက ကားစစ္ေဆးမွဳ လုပ္သြားႏိုင္တယ္၊ မေတာ္တဆ ပ်က္ခဲ့ရင္ ဘာလုပ္ရမလဲဆိုတဲ့ အေရးေပၚ လုပ္နည္းလုပ္ဟန္ေတြကို ၾကိဳေတြးထားႏိုင္တယ္။ ကားဘီးေပါက္ႏိုင္တဲ့ risks ကို ထည့္သြင္းစဥ္းစား ထားရင္ အပိုဘီး ေဆာင္ထားတာေတြ၊ ကားဘီးလဲတတ္ေအာင္ သင္ယူထားတာေတြ လုပ္ႏိုင္တယ္။ ဒါကေတာ့ ထိန္းခ်ဳပ္လို႕ရတဲ့ controllable risks ေတြေပါ့။ ဒါေပမယ့္ uncontrollable risks ေတြလဲ ရွိတယ္။ ဥပမာ- ဓားျပတိုက္ခံရတာမ်ိဳးေပါ့။ ဒါမ်ိဳးက်ေတာ့ ျဖစ္ႏိုင္ေခ် (probabilities) ေတြ ထည့္စဥ္းစားဖို႕ လိုလာျပီ။ လမ္းခရီးအေျခအေနေတြကို သံုးသပ္ဖို႕ လိုလာျပီ။ အဲဒီမွာမွ high risk ရွိေနတယ္ဆိုရင္ေတာ့ သြားမယ့္ ခရီးစဥ္ရဲ႕ လိုအပ္မွဳ၊ အသံုး၀င္မွဳနဲ႕ risk ေၾကာင့္ သက္ေရာက္လာမယ့္ ဆိုးက်ိဳးေတြကို ခ်ိန္ဆဖို႕ လိုလာျပီ။ ဒီေတာ့မွ သြားမယ္၊ မသြားဖူးဆိုတဲ့ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ကို ခ်ရလိမ့္မယ္။ ဒါေၾကာင့္ မမၾကီးက risks ကို ထည့္စဥ္းစားျပီးျပီလားလို႕ မ်ိဳးမ်ိဳးကို ေမးေနတာ"
ဒီတုန္းက မမၾကီးစကားေတြဟာ စီးပြားေရးလုပ္ငန္းအတြက္ ရည္ရြယ္ေျပာခဲ့ေပမယ့္၊ တျခားေနရာ ေတြမွာလဲ အသံုး၀င္တယ္ဆိုတာ သူမေနာက္မွ သိခဲ့ရပါတယ္။
ျဖစ္ရပ္ (၄)
"စစ္ပြဲတခုရဲ႕ အၾကီးက်ယ္၊ အခမ္းနားဆံုး သြင္ျပင္လကၡဏာ တရပ္က ဘာလဲ"
ဆရာ့စကားအဆံုးမွာ သူမတို႕ေတြ ကိုယ္စီအေတြးေတြနဲ႕ လက္ေထာင္မိၾကတယ္။ စစ္ဗ်ဴဟာ အခင္းအက်င္း၊ ေထာက္လွမ္းေရးသတင္း၊ စိတ္ဓာတ္ခိုင္မာမွဳ၊ တာ၀န္ေက်ျပြန္မွဳ၊ ကၽြမ္းက်င္မွဳ စသျဖင့္ အေတြးအျမင္ေတြကို ေျပာျဖစ္ၾကတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဆရာလိုခ်င္တဲ့ အေျဖကိုေတာ့ သူမတို႕အားလံုး ဘယ္သူက မေျဖႏိုင္ခဲ့ၾကဘူး။ ဆရာ့အေျဖက uncertainty ဆိုတဲ့ မေရရာ၊ မေသခ်ာမွဳပါပဲ။ စစ္စကားအရဆိုရင္ေတာ့ Fog of War ပါ။ ဒီလို မေရရာမွဳေတြေၾကာင့္၊ စစ္ပြဲေတြမွာ အႏိုင္ရေရးနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး စီမံခ်က္မ်ိဳးစံုကို ခ်မွတ္လို႕ ရပါတယ္။ ဒီစီမံခ်က္ေတြအားလံုးဟာ၊ သူ႕ရွဳေထာင့္နဲ႕ သူေတာ့ မွန္ေနတာပါပဲ။ ဒါေပမယ့္ အေရးၾကီးဆံုးက ဘယ္ရွဳေထာင့္နဲ႕ ဘယ္စီမံခ်က္ မွန္ကန္တယ္ဆိုတာ မဟုတ္ပါဘူး။ ဘယ္လို လုပ္ငန္းေတြကို စီမံခ်က္တခုအေနနဲ႕ ေပါင္းစပ္လုပ္ေဆာင္ရင္ စစ္ပြဲကို ထိထိေရာက္ေရာက္ ေအာင္ျမင္ေစမလဲဆိုတာကသာ တပ္မွဳဴးေတြ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ခ်ရမယ့္ အေရးၾကီးဆံုး အရာျဖစ္ပါတယ္။
ဒါနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး စစ္ေရးစီမံခ်က္ဆိုင္ရာ အဆင့္ဆင့္ျဖစ္စဥ္ေတြ၊ ျပႆနာေတြ၊ war gaming နဲ႕ decision-theoretic planning ေတြကို ဆရာက အက်ယ္တ၀င့္ ဆက္ရွင္းျပခဲ့ပါတယ္။ ကမၻာတ၀ွမ္းက စစ္ဆင္ေရးေတြမွာ အသံုးျပဳေလ့ရွိတဲ့ Operations Research (OR) Planning ရဲ႕ အားနည္းခ်က္ေတြကို မီးေမာင္းထိုးျပျပီး၊ Markov Decision Process (MDP) မွာ အေျခခံတဲ့ စီမံခ်က္ေရးဆြဲမွဳေတြကိုလဲ သင္ၾကားေပးခဲ့ပါတယ္။ မေရရာမွဳေတြဟာ double edged sword လိုပဲ အခြင့္အလမ္းေတြကိုလဲ ဖန္တီးေပးႏိုင္သလို၊ အရာရာကိုလဲ ဖ်က္ဆီးႏိုင္စြမ္း ရွိတယ္ဆိုတာကို သင္ခန္းစာမ်ားစြာနဲ႕ သင္ၾကားျပေပးခဲ့ပါတယ္။
“Effects Based Operations (EBO) ဆိုတာ မ်က္ေမွာက္ေခတ္ စစ္ဆင္ေရးစီမံခ်က္ေတြမွာ အသံုး၀င္လာတဲ့ ရလဒ္အေျချပဳ (outcome-centric) သေဘာတရားျဖစ္တယ္။ သူ႕ရဲ႕ အေျခခံသေဘာတရားက ဘာလုပ္ရမယ္ဆိုတာက မစပဲ၊ ပန္းတိုင္ကေန စျပီး စဥ္းစားရတယ္။ ဥပမာ- စစ္ပြဲမွာ အႏိုင္ရဖို႕ ဘာေတြလိုအပ္မလဲ။ ခံစစ္စြမ္းရည္၊ တိုက္စစ္စြမ္းရည္နဲ႕ စိတ္ဓာတ္ေတြ က်ဆင္းသြားဖို႕ လိုအပ္မယ္။ တခုခ်င္း ျပန္ျပီး စဥ္းစားၾကည့္ရေအာင္။ တိုက္စစ္စြမ္းရည္က်ဖို႕ ဘာေတြ လုပ္ႏိုင္ဖို႕ လိုမလဲ။ လက္နက္ခဲယမ္းမီးေက်ာက္ သိုေလွာင္ရံုေတြနဲ႕ Airfield ေတြကို ဖ်က္ဆီးရမယ္။ ေထာက္ပို႕စြမ္းရည္ က်ဆင္းေအာင္ လုပ္ရမယ္။ ေျခလ်င္တပ္ေတြကို ေရြ႕လ်ားသြားလာႏိုင္မွဳ ေႏွးေကြးေအာင္ လုပ္ရမယ္။ ဒီအတြက္ တခုခ်င္းဆီမွာ သီးျခားလုပ္ေဆာင္ရမယ့္ စီမံခ်က္ေလးေတြရွိတယ္။ ခံစစ္စြမ္းရည္က်ဖို႕ကို ဆက္စဥ္းစားၾကည့္ရေအာင္။ ရန္သူရဲ႕ ဆက္သြယ္ေရးစနစ္နဲ႕ ေရဒါေတြ ပ်က္စီးသြားေအာင္ လုပ္ရမယ္။ ရန္သူ႕တပ္ေတြကို ေခ်မွဳန္းရမယ္။ တျပိဳင္တည္းမွာပဲ စိတ္ဓာတ္စစ္ေဆးေရး လုပ္ဖို႕ လိုအပ္တယ္။ ဘယ္လိုအေျခအေနေတြမွာ စိတ္ဓာတ္က်ဆင္းေအာင္ လုပ္လို႕ ရႏိုင္မလဲ။ ေခါင္းေဆာင္မွဳ အားနည္းခ်က္နဲ႕ အေတြးအေခၚေတြ ရွဳပ္ေထြးေစမွဳေတြဟာ စိတ္ဓာတ္စစ္ဆင္ေရးရဲ႕ အဓိက လက္နက္ေတြ ျဖစ္တယ္။ ဒီအတြက္ ေခါင္းေဆာင္ေတြကို ဖမ္းဆီးျပီး၊ commander capability ေလ်ာ့သြားေအာင္ လုပ္ဖို႕နဲ႕ ၀ါဒျဖန္႕ခ်ိေရးယႏၱရားေတြကို အသံုးျပဳျပီး အေတြးအေခၚ ရွဳပ္ေထြးေစမွဳေတြကို ဟန္ခ်က္ညီလုပ္ႏိုင္ရင္ ရန္သူကို စိတ္ဓာတ္က်ဆင္းေအာင္ လုပ္ယူလို႕ ရႏိုင္မယ္"
ဆရာက ဒီစကားေတြကို ႏွုတ္ကလဲေျပာ၊ slide show နဲ႕ နမူနာပံုေတြကို ျပသခဲ့သလို၊ ကြန္ပ်ဴတာလက္ေတြ႕သင္ခန္းစာ အခ်ိန္မွာလဲ Probabilistic Graphic Models ေတြကို အသံုးျပဳျပီး၊ စီမံခ်က္ေတြ ေရးဆြဲေစခဲ့ပါတယ္။
ဘ၀ ရပ္တည္မွဳ အလုပ္အကိုင္ေတြအတြက္ တန္ဖိုးမျဖတ္ႏိုင္တဲ့ သင္ခန္းစာေတြပါပဲ။
နိဂံုး
ဘ၀မွာ မေရရာ၊ မေသခ်ာမွဳ (uncertainty) နဲ႕ ပတ္သက္ျပီး၊ လူအမ်ိဳးမ်ိဳးဆီက အေတြးအျမင္မ်ားစြာကို ရခဲ့ဖူးပါတယ္။ အယူအဆေတြကေတာ့ အမ်ိဳးမ်ိဳးပါပဲ။ အမွန္တရားဆိုတာကလဲ ရွာေဖြေလ၊ ခက္ခဲေလ။ဘယ္လိုပဲျဖစ္ျဖစ္ မေသခ်ာ၊ မေရရာတဲ့ ေလာကၾကီးမွာ ဘယ္သူ႕အျမင္၊ ဘယ္သူ႕အေတြး၊ ဘယ္သူ႕အလုပ္ကက မွန္ကန္တယ္ဆိုတာ ေသခ်ာေပါက္ မေျပာႏိုင္ေပမယ့္၊ လက္ေတြ႕မွာ အက်ိဴးေက်းဇူးျဖစ္ထြန္းေစတဲ့ အေတြးအျမင္၊ သင္ခန္းစာေတြကို အသံုးျပဳရင္းနဲ႕ မေရရာ၊ မေသခ်ာမွဳေတြကို ရင္ဆိုင္ျဖတ္သန္းၾကမယ္ ဆိုရင္ျဖင့္---------------------။
ခင္မမမ်ိဳး (၁၊ ၅၊ ၂၀၁၁)
စာသင္ခန္း တခုမွာပါ။
ျဖန္းခနဲ အသံနဲ႕အတူ သူမ လက္၀ါးတခုလံုး ပူထူသြားပါတယ္။ နာက်င္မွဳေၾကာင့္ လက္ကို ရုတ္လိုက္ခ်င္ေပမယ့္လဲ မရုတ္ရဲ။ ကိုယ့္အျပစ္ကိုယ္ သိေနတာေၾကာင့္ ၾကိမ္ခ်က္မ်ားကို အံၾကိတ္ခံေန လိုက္ရပါတယ္။
ဆရာမ က်က္ခိုင္းလိုက္တဲ့ စာကို သူမေသခ်ာ မက်က္ထားမိပါ။ တေခါက္၊ ႏွစ္ေခါက္သာ ဖတ္ထားခဲ့ပါတယ္။ အခ်က္အလက္တခ်ိဳ႕ကို မွတ္မိေနေပမယ့္ စိတ္ထဲမွာေတာ့ ၀ိုးတ၀ါးပါပဲ။ ဒါေပမယ့္ စာမရတဲ့လူေတြ မတ္တပ္ရပ္ဆိုေတာ့လဲ သူမ မရပ္မိ။ ရပ္လိုက္မိရင္ေတာ့ မတ္တပ္ရပ္ရ ရံုေလာက္နဲ႕ပဲ ျပီးသြားခဲ့မွာပါ။
အခုေတာ့ ဒီလိုမဟုတ္။ ဆရာေတြဆိုတာကလဲ တပည့္ရဲ႕ မ်က္ႏွာနဲ႕ မူဟန္ေတြကို ျမင္ရံုနဲ႕ ဖတ္တတ္သည္လားမသိ။ ခါတိုင္း ေမးေနက်မဟုတ္ပဲ ေကာက္ခါငင္ခါ ထေမးေတာ့ သူမမွာ မေရမရာ။ ေနာက္ဆံုးေတာ့ တုတ္နဲ႕ လက္၀ါးေတြ႕ကုန္ၾကပါေတာ့တယ္။
ဒီလိုနဲ႕ ေနာက္တေန႕ နံနက္ ေက်ာင္းအ၀င္ ဂိတ္၀မွာ ဆရာမေစာင့္တာမို႕ ထပ္ဆံုေတာ့၊ ဆရာမ စိတ္ဆိုးေျပသည္လား၊ မေျပေသးဘူးလား မသိတာေၾကာင့္ မရဲတရဲနဲ႕ပဲ ႏွုတ္ဆက္လိုက္မိပါတယ္။ ဆရာမက ခပ္တည္တည္ပါပဲ။ ဒီေန႕စာက်က္လာလားလို႕ ေမးပါတယ္။ က်က္လာပါတယ္လို႕ သူမကလဲ အျမန္ေျဖရပါေတာ့တယ္။ ဒီေတာ့မွ ဆရာမက သူမ ပုခံုးကို လွမ္းပုတ္လိုက္ရင္း
"ကိုယ့္ကိုကိုယ္ ဘယ္ေတာ့မွ မလိမ္နဲ႕ သမီး။ က်က္ထားတဲ့ စာေတြကို ၀ိုးတ၀ါးျဖစ္ေနရင္ revision ျပန္ျပီး ေသခ်ာရေအာင္လုပ္၊ အခ်ိန္အတိုင္းအတာတခုမွာ မရႏိုင္ေသးဘူးဆိုရင္လဲ မရဘူးေပါ့။ ျပတ္ျပတ္ သားသား ၀န္ခံရဲရမယ္။ ရသလိုလို၊ မရသလိုလိုနဲ႕ ကိုယ့္ဘာသာကိုယ္ လိမ္ေနတဲ့လူဟာ သူမ်ားေတြကိုလဲ လိမ္ေနမိတတ္တယ္၊ အမ်ားေရွ႕မွာ ဟန္ေဆာင္ေနမိတတ္တယ္။ အဲဒါဟာ သူတပါးရဲ႕ ယံုၾကည္မွုကို အလြဲသံုးစားလုပ္တာနဲ႕ အတူတူပဲ။ မေန႕ကဆိုရင္ပဲၾကည့္။ ဆရာမက မတ္တပ္ရပ္ ခိုင္းေတာ့ သမီး မရပ္ဘူးေနာ္။ တကယ္ေမးေတာ့ ဘာမွ ေရေရရာရာ မေျဖႏိုင္ဘူး။ အဲဒါ ကိုယ့္ကိုယ္ကို လိမ္တာျဖစ္သလို၊ ဆရာမကိုလဲ လိမ္တာပဲ။ ထိုင္ေနသူေတြ စာရလိမ့္မယ္ဆိုတဲ့ ဆရာမရဲ႕ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္နဲ႕ယံုၾကည္မွုကို အလြဲသံုးစားလုပ္တာပဲ။ သမီးကို ဆရာမရိုက္တာ စာမရလို႕ ရိုက္တာ မဟုတ္ဘူး။ ၀ိုးတ၀ါးလုပ္ေနလို႕ ရိုက္တာ။ ေရလယ္မွာ ေလွေမွာက္ရင္ ကမ္းတခုခုကို ေရာက္ေအာင္ ကူးရမွာပဲ သမီး။ အဲဒီကမ္းဟာ ကိုယ္သြားဖို႕ ရည္ရြယ္ထားတဲ့ ကမ္းလဲ ျဖစ္ခ်င္ျဖစ္မယ္၊ ကိုယ္ထြက္လာတဲ့ ကမ္းလဲ ျဖစ္ခ်င္ျဖစ္မယ္။ ဘယ္လိုပဲျဖစ္ျဖစ္ ကမ္းတခုခုေပၚေရာက္သြားဖို႕ကသာ အဓိကက်တယ္။ ဒီလိုအခ်ိန္မွာ ေရထဲမွာ တ၀ဲလည္လည္ လုပ္ေနလို႕ မရဘူး။ ဆရာမေျပာတာကို သမီး နားလည္လား"
ဘ၀မွာ ဘယ္ေတာ့မွ ေမ့ႏိုင္မွာ မဟုတ္တဲ့ စကားလံုးေတြပါ။
ျဖစ္ရပ္ (၂)
"သမီးဘာျဖစ္ေနတာလဲ။ ဖုန္းနားက ခြာတယ္ကို မရွိဘူး၊ ညသန္းေခါင္ေရာက္ေနျပီ။ အိပ္ေတာ့ေလ။ နက္ျဖန္ စာသြားသင္ရဦးမွာ မဟုတ္လား"
"မအိပ္ႏိုင္ေသးပါဘူး ေမေမရယ္၊ စေပါ့ေတြ ေစာင့္ေနတာ"
"ေဟ"
ေမေမက ျပဴးတူးျပဲတဲနဲ႕ သူမကို ျပန္ၾကည့္ပါတယ္။
"ေမေမၾကည့္မယ္ဆိုလဲ ၾကည့္ေလာက္ပါရဲ႕။ ကိုယ္တိုင္စာေမးပြဲ ေျဖတုန္းကေတာင္ စေပါ့ေတြကို စိတ္သိပ္မ၀င္စားတဲ့ သူမတေယာက္၊ စာသင္မိေတာ့မွပဲ တပည့္ေတ ြစာေမးပြဲေျဖခါနီးညမွာ စေပါ့ ေစာင့္ေနရတဲ့ အျဖစ္ေပကိုး"
ေမေမက သူမေဘးမွာ ၀င္ထိုင္ပါတယ္။ ျပီးေတာ့ ခပ္တိုးတိုးေမးတယ္။
"အဲဒီစေပါ့ေတြကို သမီးယံုလား" တဲ့။
ဒီတခါ ျပဴးတူးျပဲတဲ ျဖစ္သြားတာကေတာ့ သူမကိုယ္တိုင္ပါ။ တပည့္ေလးေတြက "မမ စေပါ့ရရင္ သမီးတို႕ဆီ ဖုန္းဆက္ေနာ္၊ ေစာင့္ေနမယ္"လို႕ ေျပာၾကလြန္းလို႕၊ စေပါ့ထိုင္ေစာင့္ေပးေနမိတာပါ။ ဒီစေပါ့ေတြကို ယံုသလားလို႕ ကိုယ့္ဘာသာကိုယ္ေတာင္ ျပန္မေမးမိ။
"ေသခ်ာတပ္အပ္ၾကီးေတာ့ ေျပာလို႕ မရဘူးေမေမ။ အမ်ိဳးမ်ိဳးေတာ့ ထြက္ေနတာပဲ။ ပါတာလဲရွိ၊ မပါတာလဲ ရွိမွာေပါ့"
"ေမေမေမးေနတာက အဲဒါေတြ ပါလာမယ္လို႕ သမီးယံုသလားလို႕"
"ယံုတယ္လဲ မဟုတ္ဘူးေမေမ၊ မယံုဘူးလဲ မဟုတ္ဘူး။ ဒါေပမယ့္ စာေမးပြဲေျဖခါးနီးညမွာ စေပါ့လိုက္တာေတြကေတာ့ ထံုးစံလို ျဖစ္ေနတာမို႕ သမီးလဲ လိုက္လုပ္ေနတာပါ"
"ဒါဆို သမီးစိတ္ထဲမွာ မေရမရာ ျဖစ္ေနတယ္ေပါ့"
"အဲလိုပဲ ေျပာရမယ္ထင္တယ္"
"ကိုယ္တိုင္ မေရမရာ ျဖစ္ေနတဲ့ ကိစၥေတြကို သူမ်ားေတြကို ဘာလို႕ ခ်ျပခ်င္ရတာလဲ သမီးရယ္"
"ကေလးေတြက ေစာင့္ေနၾကတယ္ ေမေမ။ သူတို႕က လိုခ်င္ေနတာကို သမီးက မေပးရင္၊ သူတို႕ ဘယ္ေက်နပ္မလဲ"
"သမီးရဲ႕ အလုပ္က သူတို႕ေက်နပ္ေအာင္ လိုက္လုပ္ျပဖို႕လား"
"ေမေမဘာကို ဆိုလိုတာလဲ"
"သမီးအလုပ္က Guide ေလ။ သူတို႕ စာေတြကို ေၾကညက္ေအာင္၊ စာေမးပြဲေအာင္ေအာင္ လမ္းညႊန္ျပင္ဆင္ေပးရတာ။ သူတို႕လိုခ်င္တာကို ျဖည့္ဆည္းေပးဖို႕ မဟုတ္ဘူး။ သူတို႕ လိုအပ္တာကို လမ္းညြန္ေပးရမွာ။ သမီး တတ္ႏိုင္သေလာက္ တႏွစ္ပတ္လံုး ဒါေတြ လုပ္ေပးခဲ့တယ္ဆိုတာ ေမေမယံုၾကည္တယ္။ ခုလို စာေမးပြဲ မေျဖခင္ညမွာ သမီးတို႕အၾကားမွာ ရွိေနရမွာကလဲ ဒီလိုယံုၾကည္ခ်က္ပဲ။ သမီးဆီမွာ ငါ့ကေလးေတြကို လိုအပ္တဲ့ ျပင္ဆင္မွဳေတြ လုပ္ေပးခဲ့ျပီးျပီဆိုတဲ့ ယံုၾကည္ခ်က္၊ သမီးရဲ႕ တပည့္ေလးေတြဆီမွာလဲ ငါတို႕ စာေမးပြဲအတြက္ လိုအပ္တဲ့ ျပင္ဆင္မွဳေတြ လုပ္ျပီးသြားျပီဆိုတဲ့ ယံုၾကည္ခ်က္။ ခုက်ေတာ့ သမီးတို႕က ဒီလိုမဟုတ္ဘူး။ တပည့္ေတြကလဲ ငါတို႕ က်က္ျပီးသေလာက္နဲ႕ ျဖစ္ပါ့မလား၊ အသစ္ထပ္က်က္ထားဖို႕ေတြမ်ား လိုမလား၊ မက်က္ထားတာေတြ ပါလာမလားလို႕ ေတြေ၀ေနတယ္။ သမီးကိုယ္တိုင္ကလဲ အဲဒီေတြေ၀မွဳေတြကို ထိန္းေက်ာင္းေပးျပီး၊ သူတို႕ယံုၾကည္ခ်က္ေတြ ရွိလာေအာင္ မလုပ္ေပးပဲ၊ စေပါ့လိုက္ေပးေနတယ္။ သမီးကိုယ္တိုင္ေတာင္ ဇေ၀ဇ၀ါ မေရမရာျဖစ္ေနတာေတြကို တပည့္ေတြကို လိုက္လုပ္ခိုင္းဖို႕ ျပင္ဆင္ေနတယ္။ အဲဒီစေပါ့ေတြ ရလာရင္ သမီးတို႕ ဘာလုပ္ၾကမလဲ။ ငါတို႕ျပင္ဆင္ထားတာေတြ ဟုတ္မဟုတ္ ျပန္ၾကည့္ၾကမယ္၊ မျပင္ထားတာေတြ ျဖစ္ေနရင္ သမီးက လိုက္အေျဖရွာမယ္၊ ဖုန္းနဲ႕ အေျဖေတြ၊ မွတ္စုေတြ ေပးမယ္။ ဟိုက ကေလးေတြက လိုက္က်က္ၾကမယ္။ ခု ဘယ္ႏွစ္နာရီ ထိုးေနျပီလဲ။ သန္းေခါင္ျဖစ္ေနျပီ။ ဒါေတြကို တညလံုး မအိပ္မေန လုပ္ၾကမယ္ဆိုရင္ သမီးတပည့္ေလးေတြ စာေမးပြဲခန္းထဲမွာ ဘာျဖစ္သြားမယ္ ထင္သလဲ။ စေပါ့ေတြ တိုးတာ၊ မတိုးတာေတာ့ မသိဘူး။ လူေတြေတာ့ အိပ္ခ်င္မူးတူးနဲ႕ ေတာင္ေရာက္ေျမာက္ေရာက္ေတြ ျဖစ္ကုန္လိမ့္မယ္။ တႏွစ္လံုး ျပင္ဆင္ထားတာေတြ ပါလာရင္ေတာင္ ေသေသခ်ာခ်ာ ေျဖႏိုင္မွာ မဟုတ္ေတာ့ဘူး။ အဲဒီ မေရမရာ အလုပ္ေတြဟာ ေရွ႕ပိုင္းမွာ ျပင္ဆင္ထားခဲ့တာေတြအားလံုးကို အလဟႆ ျဖစ္သြားေစႏိုင္တယ္ေနာ္ သမီး"
"ေမေမ ေျပာတာကို သမီး နားလည္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ကေလးေတြက သမီးကို အားကိုးေနၾကတယ္"
"ဒီလို ဆိုရင္ေတာ့ သမီးကို ညံ့တယ္လို႕ပဲ ေမေမ သတ္မွတ္ရလိမ့္မယ္"
"ရွင္"
"သူတို႕ေတြက အားကိုးခံရတာကို ဂုဏ္ယူစရာလို႕ သမီးထင္ေနလား။ သူတို႕ေတြက သမီးကို အားကိုးတယ္ ဆိုကတည္းက သူတို႕ေတြ ကိုယ့္ကိုယ္ကို ယံုၾကည္မွဳ ရွိေအာင္ သမီးက လမ္းညႊန္မေပးခဲ့လို႕ေပါ့။ ခုဆိုၾကည့္- စေပါ့လိုက္ေပးဖို႕ ဂိုက္ကို အားကိုးတယ္။ ဂိုက္က အားကိုးခံရတယ္ ဆိုျပီး၊ ကိုယ္တိုင္ေတာင္ မေရမရာ မေသမခ်ာျဖစ္ေနတဲ့ အရာေတြကို သူတို႕ကုိ ျပန္ခ်ေပးတယ္။ ကိုယ့္ကို အားကိုးခံရတယ္ဆိုျပီး၊ မေရမရာကိစၥေတြကို မသိနားမလည္သူေတြကို လိုက္လုပ္ခိုင္းတာ သိပ္အႏၱရာယ္ၾကီးတယ္ေနာ္သမီး။ ကေလးေတြ ေရွ႕ေရးထိခိုက္ သြားလိမ့္မယ္။ သမီးအလုပ္က စာေမးပြဲေအာင္ေအာင္ လမ္းညႊန္ျပရမယ့္အလုပ္၊ ျဖစ္လာႏိုင္တဲ့ အေႏွာင့္အယွက္ေတြကို ဖယ္ရွားေပး ရမယ့္အလုပ္၊ သူတို႕လမ္းမွားလိုက္ေနရင္ လမ္းမွန္ျပေပးရမယ့္အလုပ္။ မျဖစ္ႏိုင္မွန္း သိေနရက္နဲ႕ သူတို႕ေက်နပ္္ေအာင္ လိုက္လုပ္ေပးေနရမယ့္ အလုပ္မဟုတ္ဘူး။ မေရမရာကိစၥေတြေၾကာင့္ သမီးတို႕ ေရွ႕မွာ ျပင္ဆင္ထားတာေတြ အားလံုးအလဟႆျဖစ္သြားမွာကို ေမေမ သိပ္စုိးရိပ္တာပဲ"
ဘ၀မွာ အေတြးအေခၚသစ္ေလးတခ်ိဳ႕ကို ၀င္သြားေစခဲ့တဲ့ ညတညပါ။
ျဖစ္ရပ္ (၃)
"တေန႕က မ်ိဳးမ်ိဳးေျပာတဲ့ လုပ္ငန္းကိစၥကို မမၾကီး စိတ္၀င္စားတယ္။ အေသးစိတ္ ျပန္ေျပာပါဦး"
မမၾကီးေမးလာတာမို႕ လုပ္ငန္းတခုမွာ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံဖို႕ ကိစၥေတြကို အားပါးတရ ေျပာျပမိပါတယ္။ အခြင့္အလမ္းေတြ၊ အလားအလာေတြကို ေျပာျပေနတာကို မမၾကီးက စိတ္၀င္တစားနဲ႕ နားေထာင္ေပးပါတယ္။
"ဒါပဲလား ငါ့ညီမ"
အားလံုးေျပာျပီးခ်ိန္မွာ မမၾကီးက အဲလိုေျပာလိုက္ေတာ့ သူမစိတ္ထဲ တမ်ိဳးျဖစ္သြားပါတယ္။ ဘာမ်ားက်န္ခဲ့ပါလိမ့္ဆိုျပီး၊ အေျပးအလႊားဆန္းစစ္ေနမိတယ္။ မမၾကီး ဘာကို သိခ်င္တာပါလိမ့္လို႕လဲ ေတြးမိတယ္။
"အလုပ္တခုမွာ အေရးၾကီးဆံုး ထည့္သြင္းစဥ္းစားရမယ့္ risks ေတြကိုေကာ ဆန္းစစ္ျပီးျပီလား"
"ဒါကေတာ့ မမၾကီးရယ္။ အလုပ္လုပ္ရင္ေတာ့ risks ဆိုတာ ရွိမွာပဲ။ risks ကို ေၾကာက္ေနလို႕မွ မရတာ။ အခ်ိန္ကုန္ခံ ဆန္းစစ္ဖို႕ လိုလို႕လား"
"မ်ိဳးမ်ိဳး ေျပာသလိုပါပဲ။ risks ကို ေၾကာက္လို႕ မရဘူး။ risks ဆိုတာ အလုပ္တိုင္းမွာ ရွိမွာပဲ။ risks ဆိုတာကိုက မေသခ်ာ၊ မေရရာမွဳ (uncertainty) က ထြက္ေပၚလာတဲ့ အရာေတြပဲ။ ဒါေပမယ့္ risks ဆိုတာမွာ ထိန္းခ်ဳပ္လို႕ ရတာ ရွိတယ္၊ ထိန္းခ်ဳပ္လို႕ မရတာလဲ ရွိတယ္။ လက္ခံလို႕ရမယ့္ အတိုင္းအတာ ဆိုတာ ရွိသလို၊ ေရွာင္ၾကဥ္ရမယ့္ အတိုင္းအတာလဲ ရွိတယ္။ အခု မမၾကီးတို႕ စီးပြားေရး လုပ္ေနတယ္။ လုပ္ျပီဆိုကတည္းက ေစ်းကြက္နဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ မေသခ်ာ မေရရာမွဳေတြ၊ ေငြေစ်းအတက္အက်နဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ မေသခ်ာ မေရရာမွဳေတြ ၾကံဳေနရတာပဲ။ ဒီအထဲမွာမွ ဘာေတြက ကိုယ့္လုပ္ငန္းကို ၾကီးၾကီးမားမား ထိခိုက္ႏိုင္တယ္၊ ဘာေတြက နည္းနည္းေလးပဲ ထိခိုက္ႏိုင္တယ္ဆိုတာ ကြဲကြဲျပားျပား သိထားရင္ ၾကိဳတင္ျပင္ဆင္ထားလို႕ ရတာေပါ့။ လိုအပ္တဲ့ ထိန္းခ်ဳပ္မွဳေတြ စီမံထားလို႕ရတာေပါ့။ ခရီးထြက္တဲ့အခါ ျဖစ္ခ်င္ရာျဖစ္ သေဘာထားျပီး ထြက္တာထက္စာရင္ လမ္းမွာ ကားပ်က္ႏိုင္တယ္၊ ကားဘီးေပါက္ႏိုင္တယ္၊ လုယက္ခံရႏိုင္တယ္ စတဲ့ risks ေတြ ရွိႏိုင္မယ္လိ္ု႕ ၾကိဳတင္တြက္ဆထားတာက မေကာင္းဘူးလား"
"ဒါေပမယ့္ ဒီလို risks ေတြကို ေၾကာက္ျပီး ခရီးမသြားရဲေတာ့တာေကာ မျဖစ္လာႏိုင္ဘူးလား။ မ်က္ကန္းတေစၦမေၾကာက္ ဆိုတာမ်ိဳးေပါ့"
"တေစၦေၾကာက္စရာ မလိုေပမယ့္ ေခ်ာ္လဲႏိုင္တဲ့ အခြင့္အေရးပိုမ်ားတယ္ဆိုတာကိုေတာ့ ငါ့ညီမ လက္ခံ တယ္မလား"
ျငင္းလို႕ မရတာေၾကာင့္ သူမ ေခါင္းညိတ္လိုက္မိပါတယ္။
"ကဲပါ။ မမၾကီးတို႕က စကားပံုေတြနဲ႕ စကားႏိုင္လုေနၾကရမယ့္ အရြယ္ေတြမွ မဟုတ္တာ။ စကားပံုကိစၥအသာထား။ ေၾကာက္ျပီး ခရီးမသြားရဲေတာ့တာေကာ မျဖစ္ႏိုင္ဘူးလားဆိုတာနဲ႕ ပတ္သက္ျပီးေတာ့ပဲ မမၾကီး ေျပာခ်င္တယ္။ risks ကို သိတာနဲ႕ ေၾကာက္တာက မဆိုင္ဘူး မ်ိဳးမ်ိဳး။ risks ကို သိလာတဲ့အခါ ဒါဟာ ဘယ္အတိုင္းအတာအထိ ထိန္းခ်ဳပ္မွဳ၊ ျပင္ဆင္မွဳ လုပ္လို႕ရမလဲဆိုတာကို သိလာႏိုင္တယ္။ ဥပမာ- ကားပ်က္ႏိုင္တဲ့ risks ကို ထည့္သြင္းစဥ္းစားထားရင္၊ မသြားခင္ကတည္းက ကားစစ္ေဆးမွဳ လုပ္သြားႏိုင္တယ္၊ မေတာ္တဆ ပ်က္ခဲ့ရင္ ဘာလုပ္ရမလဲဆိုတဲ့ အေရးေပၚ လုပ္နည္းလုပ္ဟန္ေတြကို ၾကိဳေတြးထားႏိုင္တယ္။ ကားဘီးေပါက္ႏိုင္တဲ့ risks ကို ထည့္သြင္းစဥ္းစား ထားရင္ အပိုဘီး ေဆာင္ထားတာေတြ၊ ကားဘီးလဲတတ္ေအာင္ သင္ယူထားတာေတြ လုပ္ႏိုင္တယ္။ ဒါကေတာ့ ထိန္းခ်ဳပ္လို႕ရတဲ့ controllable risks ေတြေပါ့။ ဒါေပမယ့္ uncontrollable risks ေတြလဲ ရွိတယ္။ ဥပမာ- ဓားျပတိုက္ခံရတာမ်ိဳးေပါ့။ ဒါမ်ိဳးက်ေတာ့ ျဖစ္ႏိုင္ေခ် (probabilities) ေတြ ထည့္စဥ္းစားဖို႕ လိုလာျပီ။ လမ္းခရီးအေျခအေနေတြကို သံုးသပ္ဖို႕ လိုလာျပီ။ အဲဒီမွာမွ high risk ရွိေနတယ္ဆိုရင္ေတာ့ သြားမယ့္ ခရီးစဥ္ရဲ႕ လိုအပ္မွဳ၊ အသံုး၀င္မွဳနဲ႕ risk ေၾကာင့္ သက္ေရာက္လာမယ့္ ဆိုးက်ိဳးေတြကို ခ်ိန္ဆဖို႕ လိုလာျပီ။ ဒီေတာ့မွ သြားမယ္၊ မသြားဖူးဆိုတဲ့ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ကို ခ်ရလိမ့္မယ္။ ဒါေၾကာင့္ မမၾကီးက risks ကို ထည့္စဥ္းစားျပီးျပီလားလို႕ မ်ိဳးမ်ိဳးကို ေမးေနတာ"
ဒီတုန္းက မမၾကီးစကားေတြဟာ စီးပြားေရးလုပ္ငန္းအတြက္ ရည္ရြယ္ေျပာခဲ့ေပမယ့္၊ တျခားေနရာ ေတြမွာလဲ အသံုး၀င္တယ္ဆိုတာ သူမေနာက္မွ သိခဲ့ရပါတယ္။
ျဖစ္ရပ္ (၄)
"စစ္ပြဲတခုရဲ႕ အၾကီးက်ယ္၊ အခမ္းနားဆံုး သြင္ျပင္လကၡဏာ တရပ္က ဘာလဲ"
ဆရာ့စကားအဆံုးမွာ သူမတို႕ေတြ ကိုယ္စီအေတြးေတြနဲ႕ လက္ေထာင္မိၾကတယ္။ စစ္ဗ်ဴဟာ အခင္းအက်င္း၊ ေထာက္လွမ္းေရးသတင္း၊ စိတ္ဓာတ္ခိုင္မာမွဳ၊ တာ၀န္ေက်ျပြန္မွဳ၊ ကၽြမ္းက်င္မွဳ စသျဖင့္ အေတြးအျမင္ေတြကို ေျပာျဖစ္ၾကတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဆရာလိုခ်င္တဲ့ အေျဖကိုေတာ့ သူမတို႕အားလံုး ဘယ္သူက မေျဖႏိုင္ခဲ့ၾကဘူး။ ဆရာ့အေျဖက uncertainty ဆိုတဲ့ မေရရာ၊ မေသခ်ာမွဳပါပဲ။ စစ္စကားအရဆိုရင္ေတာ့ Fog of War ပါ။ ဒီလို မေရရာမွဳေတြေၾကာင့္၊ စစ္ပြဲေတြမွာ အႏိုင္ရေရးနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး စီမံခ်က္မ်ိဳးစံုကို ခ်မွတ္လို႕ ရပါတယ္။ ဒီစီမံခ်က္ေတြအားလံုးဟာ၊ သူ႕ရွဳေထာင့္နဲ႕ သူေတာ့ မွန္ေနတာပါပဲ။ ဒါေပမယ့္ အေရးၾကီးဆံုးက ဘယ္ရွဳေထာင့္နဲ႕ ဘယ္စီမံခ်က္ မွန္ကန္တယ္ဆိုတာ မဟုတ္ပါဘူး။ ဘယ္လို လုပ္ငန္းေတြကို စီမံခ်က္တခုအေနနဲ႕ ေပါင္းစပ္လုပ္ေဆာင္ရင္ စစ္ပြဲကို ထိထိေရာက္ေရာက္ ေအာင္ျမင္ေစမလဲဆိုတာကသာ တပ္မွဳဴးေတြ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ခ်ရမယ့္ အေရးၾကီးဆံုး အရာျဖစ္ပါတယ္။
ဒါနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး စစ္ေရးစီမံခ်က္ဆိုင္ရာ အဆင့္ဆင့္ျဖစ္စဥ္ေတြ၊ ျပႆနာေတြ၊ war gaming နဲ႕ decision-theoretic planning ေတြကို ဆရာက အက်ယ္တ၀င့္ ဆက္ရွင္းျပခဲ့ပါတယ္။ ကမၻာတ၀ွမ္းက စစ္ဆင္ေရးေတြမွာ အသံုးျပဳေလ့ရွိတဲ့ Operations Research (OR) Planning ရဲ႕ အားနည္းခ်က္ေတြကို မီးေမာင္းထိုးျပျပီး၊ Markov Decision Process (MDP) မွာ အေျခခံတဲ့ စီမံခ်က္ေရးဆြဲမွဳေတြကိုလဲ သင္ၾကားေပးခဲ့ပါတယ္။ မေရရာမွဳေတြဟာ double edged sword လိုပဲ အခြင့္အလမ္းေတြကိုလဲ ဖန္တီးေပးႏိုင္သလို၊ အရာရာကိုလဲ ဖ်က္ဆီးႏိုင္စြမ္း ရွိတယ္ဆိုတာကို သင္ခန္းစာမ်ားစြာနဲ႕ သင္ၾကားျပေပးခဲ့ပါတယ္။
“Effects Based Operations (EBO) ဆိုတာ မ်က္ေမွာက္ေခတ္ စစ္ဆင္ေရးစီမံခ်က္ေတြမွာ အသံုး၀င္လာတဲ့ ရလဒ္အေျချပဳ (outcome-centric) သေဘာတရားျဖစ္တယ္။ သူ႕ရဲ႕ အေျခခံသေဘာတရားက ဘာလုပ္ရမယ္ဆိုတာက မစပဲ၊ ပန္းတိုင္ကေန စျပီး စဥ္းစားရတယ္။ ဥပမာ- စစ္ပြဲမွာ အႏိုင္ရဖို႕ ဘာေတြလိုအပ္မလဲ။ ခံစစ္စြမ္းရည္၊ တိုက္စစ္စြမ္းရည္နဲ႕ စိတ္ဓာတ္ေတြ က်ဆင္းသြားဖို႕ လိုအပ္မယ္။ တခုခ်င္း ျပန္ျပီး စဥ္းစားၾကည့္ရေအာင္။ တိုက္စစ္စြမ္းရည္က်ဖို႕ ဘာေတြ လုပ္ႏိုင္ဖို႕ လိုမလဲ။ လက္နက္ခဲယမ္းမီးေက်ာက္ သိုေလွာင္ရံုေတြနဲ႕ Airfield ေတြကို ဖ်က္ဆီးရမယ္။ ေထာက္ပို႕စြမ္းရည္ က်ဆင္းေအာင္ လုပ္ရမယ္။ ေျခလ်င္တပ္ေတြကို ေရြ႕လ်ားသြားလာႏိုင္မွဳ ေႏွးေကြးေအာင္ လုပ္ရမယ္။ ဒီအတြက္ တခုခ်င္းဆီမွာ သီးျခားလုပ္ေဆာင္ရမယ့္ စီမံခ်က္ေလးေတြရွိတယ္။ ခံစစ္စြမ္းရည္က်ဖို႕ကို ဆက္စဥ္းစားၾကည့္ရေအာင္။ ရန္သူရဲ႕ ဆက္သြယ္ေရးစနစ္နဲ႕ ေရဒါေတြ ပ်က္စီးသြားေအာင္ လုပ္ရမယ္။ ရန္သူ႕တပ္ေတြကို ေခ်မွဳန္းရမယ္။ တျပိဳင္တည္းမွာပဲ စိတ္ဓာတ္စစ္ေဆးေရး လုပ္ဖို႕ လိုအပ္တယ္။ ဘယ္လိုအေျခအေနေတြမွာ စိတ္ဓာတ္က်ဆင္းေအာင္ လုပ္လို႕ ရႏိုင္မလဲ။ ေခါင္းေဆာင္မွဳ အားနည္းခ်က္နဲ႕ အေတြးအေခၚေတြ ရွဳပ္ေထြးေစမွဳေတြဟာ စိတ္ဓာတ္စစ္ဆင္ေရးရဲ႕ အဓိက လက္နက္ေတြ ျဖစ္တယ္။ ဒီအတြက္ ေခါင္းေဆာင္ေတြကို ဖမ္းဆီးျပီး၊ commander capability ေလ်ာ့သြားေအာင္ လုပ္ဖို႕နဲ႕ ၀ါဒျဖန္႕ခ်ိေရးယႏၱရားေတြကို အသံုးျပဳျပီး အေတြးအေခၚ ရွဳပ္ေထြးေစမွဳေတြကို ဟန္ခ်က္ညီလုပ္ႏိုင္ရင္ ရန္သူကို စိတ္ဓာတ္က်ဆင္းေအာင္ လုပ္ယူလို႕ ရႏိုင္မယ္"
ဆရာက ဒီစကားေတြကို ႏွုတ္ကလဲေျပာ၊ slide show နဲ႕ နမူနာပံုေတြကို ျပသခဲ့သလို၊ ကြန္ပ်ဴတာလက္ေတြ႕သင္ခန္းစာ အခ်ိန္မွာလဲ Probabilistic Graphic Models ေတြကို အသံုးျပဳျပီး၊ စီမံခ်က္ေတြ ေရးဆြဲေစခဲ့ပါတယ္။
ဘ၀ ရပ္တည္မွဳ အလုပ္အကိုင္ေတြအတြက္ တန္ဖိုးမျဖတ္ႏိုင္တဲ့ သင္ခန္းစာေတြပါပဲ။
နိဂံုး
ဘ၀မွာ မေရရာ၊ မေသခ်ာမွဳ (uncertainty) နဲ႕ ပတ္သက္ျပီး၊ လူအမ်ိဳးမ်ိဳးဆီက အေတြးအျမင္မ်ားစြာကို ရခဲ့ဖူးပါတယ္။ အယူအဆေတြကေတာ့ အမ်ိဳးမ်ိဳးပါပဲ။ အမွန္တရားဆိုတာကလဲ ရွာေဖြေလ၊ ခက္ခဲေလ။ဘယ္လိုပဲျဖစ္ျဖစ္ မေသခ်ာ၊ မေရရာတဲ့ ေလာကၾကီးမွာ ဘယ္သူ႕အျမင္၊ ဘယ္သူ႕အေတြး၊ ဘယ္သူ႕အလုပ္ကက မွန္ကန္တယ္ဆိုတာ ေသခ်ာေပါက္ မေျပာႏိုင္ေပမယ့္၊ လက္ေတြ႕မွာ အက်ိဴးေက်းဇူးျဖစ္ထြန္းေစတဲ့ အေတြးအျမင္၊ သင္ခန္းစာေတြကို အသံုးျပဳရင္းနဲ႕ မေရရာ၊ မေသခ်ာမွဳေတြကို ရင္ဆိုင္ျဖတ္သန္းၾကမယ္ ဆိုရင္ျဖင့္---------------------။
ခင္မမမ်ိဳး (၁၊ ၅၊ ၂၀၁၁)
