ပထမ အခ်က္က လူထုတိုက္ပြဲ ေပၚထြက္လာရတဲ့ အေျခခံ အေၾကာင္းရင္းေတြျဖစ္တဲ့ ျပႆနာအရင္းခံ၊ အတိုက္အခံ အင္အား၊ ျပႆနာအရင္းခံအေပၚမွာ အတိုက္အခံမ်ားရဲ႕ ရႈျမင္သံုးသပ္မႈ၊ တိုက္ပြဲ ဆင္ႏႊဲပံု နည္းလမ္း စတာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။
ဒုတိယ အခ်က္က ေတာ္လွန္ေရးသေႏၶတည္လာတဲ့ လူ႔အဖြဲ႔အစည္း အတြင္းက ျဖစ္ေပၚေျပာင္းလဲ တိုးတက္မႈေတြ ျဖစ္ပါတယ္။
တတိယ အခ်က္ကေတာ့ လူတဦးတေယာက္ (သို႔မဟုတ္) လူအုပ္စုေတြဟာ အာဏာပိုင္ေတြကို ေတာ္လွန္ဖို႔ ဘယ္လို စုေ၀းေပါင္းစည္းလာၿပီး အဖြဲ႔အစည္းေတြ၊ လႈပ္ရွားမႈေတြကေန လူထုတိုက္ပြဲႀကီး ေပၚထြက္လာလဲ ဆိုတာပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ အခုဒီေဆာင္းပါးမွာ ဒီလို လူအုပ္စုေတြ စုစည္းလာမႈကေန လူထုတိုက္ပြဲႀကီးေတြ ျဖစ္လာတာနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး Charles Tilly’s Framework ကို အသံုးျပဳ တင္ျပပါမယ္။
Charles Tilly’s Framework မွာ အပိုင္း (၅) ပိုင္း ပါ၀င္ပါတယ္။
(၁) အက်ဳိးစီးပြား (interests)
လူအမ်ား စုေပါင္းၿပီး အာဏာပိုင္ေတြကို ေတာ္လွန္ၾကတဲ့အခါမွာ ေတာ္လွန္ေရးအင္ အားစုေတြရဲ႕ အက်ဳိးစီးပြားက ဘာေတြလဲဆိုတာကို ေသခ်ာေဖာ္ထုတ္ႏိုင္ဖို႔ လိုအပ္ပါတယ္။ ဒီလိုေဖာ္ထုတ္ႏိုင္မွသာ ဘံုအက်ဳိးစီးပြားကို ရွာေဖြၿပီး ဘံုရည္မွန္းခ်က္၊ လုပ္ငန္း စဥ္ေတြကို ခ်မွတ္ႏိုင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလိုရွာေဖြေဖာ္ထုတ္တဲ့အခါမွာ ေရတိုအက်ဳိးစီး ပြားနဲ႔ ေရရွည္အက်ဳိးစီးပြား ႏွစ္မ်ဳိးစလံုးကို ေလ့လာဖို႔ လိုပါတယ္။ တခ်ိန္တည္းမွာပဲ အုပ္ စုလိုက္အက်ဳိးစီးပြားနဲ႔ ေခါင္းေဆာင္ေတြရဲ႕ တဦးခ်င္း အက်ဳိးစီးပြားေတြကို ေလ့လာေဖာ္ ထုတ္ၿပီး အုပ္စုလိုက္ အားၿပိဳင္မႈေတြ ျဖစ္ပြားရတဲ့ အေျခခံ အေၾကာင္းရင္းမ်ားနဲ႔ ကိုယ္ က်ဳိးရွာမႈမ်ားကို ေလ့လာဖို႔ လိုပါတယ္။ သို႔မွသာ ကြဲျပားျခားနားတဲ့ တဦးခ်င္း အက်ဳိးစီးပြား၊ အုပ္စုလိုက္ အက်ဳိးစီးပြား၊ ေတာ္လွန္ေရး အက်ဳိးစီးပြား၊ တိုင္းျပည္ရဲ႕ အက်ဳိးစီးပြား ေတြအၾကားမွာ ဘံုအက်ဳိးစီးပြားကို ရွာေဖြႏိုင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလိုနဲ႔ ဘံုအက်ဳိးစီးပြားကို ရွာေဖြေတြ႔ရွိလာတဲ့ အုပ္စုေတြ၊ လူပုဂၢိဳလ္ေတြအၾကားမွာ စုစည္းမႈ ရွိလာတဲ့အခါ ေတာ္လွန္ေရး အဖြဲ႔အစည္းေတြ ေပၚထြက္လာပါတယ္။
(၂) ေတာ္လွန္ေရးအဖြဲ႔အစည္း (Revolutionary Organization)
ေတာ္လွန္ေရးအဖြဲ႔အစည္းေတြကို ေလ့လာသံုးသပ္တဲ့အခါမွာ အဖြဲ႔အစည္းရဲ႕ ေရခ်ိန္ (
ဒါေၾကာင့္ အဖြဲ႔အစည္းေတြရဲ႕ ေရခ်ိန္ကို ေလ့လာတဲ့အခါမွာ catness လို႔ေခၚတဲ့ degree of common identity ကို ေလ့လာဖို႔ လိုပါတယ္။ ဒါတြင္မကပဲ အဖြဲ႔အစည္းအတြင္းက လူပုဂၢိဳလ္ေတြအခ်င္းခ်င္းရဲ႕ ခ်ိတ္ဆက္မႈနဲ႔ ဆက္ႏြယ္မႈ သ႑ာန္ေတြကိုလဲ ေလ့လာဖို႔ လိုပါေသးတယ္။ အဖြဲ႔၀င္ေတြအၾကားမွာ ရဲေဘာ္ရဲဘက္စိတ္ တည္ေဆာက္ထားႏိုင္ရင္ ေတာ္လွန္ေရးအတြက္ ပိုၿပီးအက်ဳိးသက္ေရာက္မႈ မ်ားပါတယ္။ ဒါကိုေတာ့ netness (degree of internal networking) ကို ပညာရွင္မ်ားက သတ္မွတ္ေခၚဆိုပါတယ္။ catness နဲ႔ netness ေပၚမွာ မူတည္ၿပီး အဖြဲ႔အစည္းရဲ႕ လႈပ္ရွားမႈေတြ ေပၚထြက္လာ ပါတယ္။ ေရခ်ိန္ျမင့္တဲ့ အဖြဲ႔အစည္းေတြက လႈပ္ရွားမႈ အားေကာင္းၿပီး၊ ေရခ်ိန္နိမ့္တဲ့ အဖြဲ႔အစည္းေတြက လႈပ္ရွားမႈ အားေလ်ာ့ ေနတတ္ပါတယ္။
(၃) လႈပ္ရွားမႈ (Mobilization)
အုပ္စုဖြဲ႔လႈပ္ရွားမႈမွာ ပံုစံသံုးမ်ဳိးရွိပါတယ္။ ပထမတမ်ဳိးက ခုခံကာကြယ္ေရး လႈပ္ရွားမႈ (defensive mobilization) ျဖစ္ပါတယ္။ ျပင္ပက တိုက္ခိုက္မႈ (သို႔မဟုတ္) အာဏာရွင္ေတြရဲ႕ မတရား ဖိႏွိပ္ေစာ္ကားလာမႈ (threats) ေတြကို ခုခံကာကြယ္ဖို႔ လူအမ်ားစုစည္း လာၿပီး၊ ေခါင္းေဆာင္ေတြ ေပၚထြက္ လာတာျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလိုအုပ္စုဖြဲ႔လႈပ္ရွားမႈကို bottom-up approach လို႔ သတ္မွတ္ၾကပါတယ္။ လႈပ္ရွားမႈက ကနဦးစတင္ၿပီးမွ ေခါင္းေဆာင္က လႈပ္ရွားမႈကေန ေပၚထြက္လာတာမ်ဳိးပါ။
ဒုတိယတမ်ဳိးက တိုက္ခိုက္ေရးလႈပ္ရွားမႈ (offensive mobilization) ျဖစ္ပါတယ္။ ေတာ္လွန္ေရးအတြက္ အခြင့္အလမ္းေတြကို ေခါင္းေဆာင္ေတြက ရွာေဖြၿပီး ေတာ္လွန္ ေရးဆင္ႏႊဲတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ပမာဆိုရရင္ ျမန္မာျပည္ရဲ႕ လြတ္လပ္ေရးလႈပ္ရွားမႈတုန္းက အဂၤလိပ္အခက္၊ ဗမာ့အခ်က္လို႔ ေႂကြးေၾကာ္ၿပီး နယ္ခ်ဲ႕ဆန္႔က်င္ေရးကို အရွိန္ျမႇင့္ခဲ့ၾက ပါတယ္။ ဒါဟာ တိုက္ခိုက္ေရးလႈပ္ရွားမႈ ဥပမာတခုပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလိုလႈပ္ရွားမႈေတြကို top-down approach လို႔ သတ္မွတ္ၾကပါတယ္။ ေခါင္းေဆာင္ေတြက ဦးေဆာင္ၿပီး လႈပ္ရွားမႈကို ေခၚေဆာင္ရတာ ျဖစ္ပါတယ္။
တတိယတမ်ဳိးကေတာ့ ႀကိဳတင္ျပင္ဆင္ေရး လႈပ္ရွားမႈ (preparatory mobilization) ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါကေတာ့ အာဏာပိုင္တို႔ရဲ႕ အေျခအေနကို ေစာင့္ၾကည့္အကဲခတ္ၿပီး ရ လာမယ့္ ေတာ္လွန္ေရး အခြင့္အလမ္းေတြကို အမိအရ ဆုပ္ကိုင္အသံုးျပဳႏိုင္ဖို႔ ၾကိဳတင္ ျပင္ဆင္ထားရတဲ့ လႈပ္ရွားမႈျဖစ္ပါတယ္။ ေျမေအာက္ယူဂ်ီ ကြန္ယက္တည္ေဆာက္ေရး လႈပ္ရွားမႈ၊ တပ္ေပါင္းစု ေဖာ္ေဆာင္ေရး လႈပ္ရွားမႈေတြဟာ ၾကိဳတင္ျပင္ဆင္ေရး လႈပ္ရွားမႈေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္။
(၄) ေတာ္လွန္ေရးအခြင့္အလမ္း (opportunity)
ေတာ္လွန္ေရးအခြင့္အလမ္း ေပၚထြက္မႈဟာ ေတာ္လွန္ေရးအင္အားစုမ်ားနဲ႔ ႏိုင္ငံေတာ္ အၾကားက ဆက္ႏြယ္မႈေတြေပၚမွာ အမ်ားႀကီး မူတည္ပါတယ္။ အုပ္စုေတြအၾကားမွာ ဘံု အက်ဳိးစီးပြားေတြ ရွာေဖြေတြ႔ရွိလာၿပီး ေတာ္လွန္ေရးအဖြဲ႔အစည္းေတြ ေပၚထြက္လာတဲ့အခါ၊ ေတာ္လွန္ေရး လႈပ္ရွားမႈေတြ စတင္လာတဲ့အခါ ႏိုင္ငံေတာ္မွာ ေရြးခ်ယ္စရာ နည္းလမ္း ေလးခု ရွိပါတယ္။ ဖိႏွိပ္မႈ၊ အတိုင္းအတာ တခုအထိ လိုက္ေလ်ာဆက္ဆံမႈ၊ ညႇိႏွိဳင္း ေဆြးေႏြးမႈနဲ႔ ႏွိမ္နင္းမႈေတြ ျဖစ္ပါတယ္။
အစိုးရ အမ်ားစုကေတာ့ ေတာ္လွန္ေရးအဖြဲ႔အစည္းေတြ ေပၚထြက္လာမႈေတြကို ေစာင့္ ၾကည့္ေလ့လာမႈ လိုက္ေလ်ာဆက္ဆံမႈနဲ႔ ဖိႏွိပ္မႈေတြလုပ္ေလ့ရွိၿပီး၊ လႈပ္ရွားမႈျဖစ္လာတဲ့ အခါက်မွ ႏွိမ္နင္းမႈေတြ လုပ္ေလ့ရွိပါတယ္။ ဒီလို ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ တုန္႕ျပန္မႈေတြေပၚမွာ မူတည္ၿပီး ေတာ္လွန္ေရးအခြင့္ေကာင္းေတြ ေပၚထြက္ လာတတ္တာေၾကာင့္ အခြင့္ေကာင္းေတြကို အခ်ိန္အခါနဲ႔အညီ မိမိရရ ဆုပ္ကိုင္ အသံုးျပဳတတ္ဖို႔ လိုအပ္ပါတယ္။
ေတာ္လွန္ေရး အခြင့္အလမ္းေတြနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး ထည့္သြင္းစဥ္းစားဖို႔ လိုအပ္ခ်က္တခု ကေတာ့ အခြင့္အလမ္းကို အသံုးျပဳျခင္းေၾကာင့္ ရလာမယ့္ အက်ဳိးေက်းဇူးေတြနဲ႔ ဆံုးရွံဳးမႈေတြကို ခ်ိန္ဆႏိုင္မႈပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ေတာ္လွန္ေရးအင္အားစုေခါင္းေဆာင္ေတြဟာ မိုက္ရူးရဲ ထင္ရာစိုင္း လုပ္ေနသူေတြ မျဖစ္ရပါဘူး။ အခ်ိန္အခါ၊ အေျခအေနကို ရႈျမင္သံုးသပ္ၿပီး လူထု ေရခ်ိန္၊ ေတာ္လွန္ေရး ေရခ်ိန္၊ အဖြဲ႔အစည္း ေရခ်ိန္ ကို ဆန္းစစ္ႏိုင္သူမ်ား ျဖစ္ရပါမယ္။
(၅) လူထုေတာ္လွန္ေရး (သို႔မဟုတ္) လူထုတိုက္ပြဲ
လူထုတိုက္ပြဲဆိုတာ လမ္းေပၚထြက္ၿပီး လူအမ်ားစုေ၀းၾက၊ တရားေဟာၾကတာကိုတင္ ဆိုလိုတာ မဟုတ္ပါဘူး။ လူထုတိုက္ပြဲမွာ ရည္မွန္းခ်က္ ပန္းတိုင္ ရွိရပါမယ္။ လူအမ်ား စုေ၀းၿပီး တိုက္ပြဲတခုကို ေဖာ္ေဆာင္တာမွာ တိုက္ပြဲရဲ႕ ဗဟိုခ်က္မ ရွိရပါမယ္။ ဒီတိုက္ပြဲ ဟာ ဘာကို ဦးတည္ တိုက္တာလဲ၊ တိုက္ပြဲရဲ႕ ေအာင္ျမင္မႈရလဒ္က ဘာလဲဆိုတာ သိဖို႔ လိုပါတယ္။ အစိုးရ ျပဳတ္က်ေရးလား၊ အစိုးရကို အင္အားျပၿပီး ေဆြးေႏြးညႇိႏွိဳင္းလာေအာင္ ျပဳလုပ္ေရးလား၊ အစိုးရကို ျဖဳတ္ခ်ၿပီး အစိုးရသစ္တခုနဲ႔ အစားထိုးေရးလားဆို တာ ရွင္းလင္းဖို႔ လိုပါတယ္။ ဒီလို တိက်တဲ့ ရည္မွန္းခ်က္ ပန္းတိုင္ မရွိရင္ တိုက္ပြဲမရွိတာက ပိုေကာင္းပါတယ္။
နိဂံုး
လူထုတိုက္ပြဲဆင္ႏႊဲဖို႔အတြက္ ေတာ္လွန္ေရးအင္အားစုေတြ စုစည္းလာမႈ၊ ေတာ္လွန္ေရး အဖြဲ႔အစည္းမ်ား ေပၚထြက္လာမႈ၊ လႈပ္ရွားမႈမ်ား စတင္လာမႈေတြကို ေလ့လာသံုးသပ္ ၾကရာမွာ သုေတသန ပညာရွင္ အမ်ားအျပားက Charles Tilly’s Framework ကို အ သံုးျပဳေလ့ရွိၾကပါတယ္။ လူထုတိုက္ပြဲမဟာဗ်ဴဟာ ေရးဆြဲအေကာင္အထည္ေဖာ္မႈေတြ မွာလဲ Charles Tilly’s Framework ကို အသံုးျပဳၿပီး လိုအပ္မယ့္ လုပ္ငန္းစဥ္ေတြ၊ ေတာ္လွန္ေရး အခြင့္အလမ္းေတြကို ေဖာ္ထုတ္ျဖည့္ဆည္း ႏိုင္တဲ့အတြက္ ကမၻာတ၀ွမ္းက ေတာ္လွန္ေရးမ်ားမွာ အသံုးျပဳေနၾကပါေၾကာင္း ေရးသားတင္ျပအပ္ပါတယ္။
ခင္မမမ်ဳိး
ရည္ညႊန္းကိုးကား
Cohan, A. S. (1975) Theories of Revolutions: An Introduction, New York, John Wiley and Sons
Olson, M. (1965) The Logic of Collective action, Cambridge,
Tilly, C. (1978) From mobilization to Revolution, New York, McGraw Hill
